Vắc xin Vaxzevria (AstraZeneca) và điều trị huyết khối kèm giảm tiểu cầu (TTS)
Huyết khối kèm giảm tiểu cầu (TTS) là một hội chứng hiếm gặp xảy ra ở khoảng 2 đến 3 người trên 100.000 người được tiêm vắc-xin AstraZeneca. AstraZeneca không còn có sẵn ở Úc từ ngày 21 tháng 3 năm 2023 nên AstraZeneca không còn có sẵn ở Úc
Có mối liên hệ giữa vắc xin AstraZeneca và một tác dụng phụ hiếm gặp nhưng nghiêm trọng được gọi là huyết khối kèm hội chứng giảm tiểu cầu (TTS).
▪️TTS rất hiếm. Tại Úc, tỷ lệ TTS liên quan đến AstraZeneca được ước tính là:
khoảng 2 trên 100.000 người được tiêm AstraZeneca từ 60 tuổi trở lên và khoảng 2 đến 3 trên 100.000 người được tiêm chủng AstraZeneca dưới 60 tuổi.
▪️Các triệu chứng thường xảy ra từ 4 đến 42 ngày sau liều vắc xin AstraZeneca đầu tiên.
▪️AstraZeneca không còn có sẵn ở Úc kể từ ngày 21 tháng 3 năm 2023, do đó, không có thêm trường hợp TTS nào liên quan đến AstraZeneca có thể xảy ra ở Úc.
▪️Vào ngày 8 tháng 4 năm 2021, Chính phủ Australia đã nhận được lời khuyên và khuyến nghị từ Nhóm Tư vấn Kỹ thuật Tiêm chủng Australia (ATAGI) về vắc xin Vaxzevria (AstraZeneca) và một hội chứng có tên là Huyết khối kèm Hội chứng giảm tiểu cầu (TTS).
▪️Vào ngày 17 tháng 6 năm 2021, ATAGI đã đưa ra tuyên bố đề xuất giải pháp thay thế AstraZeneca cho những người dưới 60 tuổi.
👉 Huyết khối với hội chứng giảm tiểu cầu (TTS)
Có mối liên hệ giữa vắc xin AstraZeneca và một tác dụng phụ hiếm gặp nhưng nghiêm trọng – huyết khối kèm theo hội chứng giảm tiểu cầu (TTS). TTS có thể gây tàn tật lâu dài và tử vong.
TTS liên quan đến đông máu (huyết khối) kết hợp với lượng tiểu cầu thấp (giảm tiểu cầu). Các cục máu đông có thể xuất hiện ở nhiều bộ phận khác nhau của cơ thể như não hoặc bụng (bụng). TTS được cho là qua trung gian miễn dịch.
Nguy cơ mắc TTS cao hơn ở những người trẻ tuổi, vì vậy ATAGI ưu tiên lựa chọn thay thế AstraZeneca cho những người dưới 60 tuổi. Các loại vắc xin COVID-19 khác không liên quan đến TTS.
Những người dưới 60 tuổi có thể nhận vắc xin AstraZeneca nếu lợi ích vượt trội so với rủi ro và họ đưa ra sự đồng ý có hiểu biết, chẳng hạn như trong đợt bùng phát biến thể Delta vào năm 2022.
👉 Triệu chứng của TTS
Các triệu chứng thường xảy ra từ 4 đến 42 ngày sau liều vắc xin AstraZeneca đầu tiên.
Các triệu chứng của TTS bao gồm:
1. Nhức đầu dữ dội, dai dẳng không cải thiện khi dùng thuốc giảm đau thông thường
2. Mờ mắt
3. Lú lẫn hoặc co giật
4. Liệt mặt hoặc tứ chi
5. Khó thở hoặc đau ngực
6. Đau bụng dữ dội
7. Chân bị sưng tấy lên
8. Phát ban hoặc vết bầm tím không rõ nguyên nhân ở chỗ tiêm.
Bệnh nhân được khuyến khích tìm kiếm sự chăm sóc y tế khẩn cấp nếu họ gặp bất kỳ triệu chứng nào ở trên của TTS.
👉 Tỷ lệ TTS
TTS rất hiếm. Tại Úc, trường hợp TTS cuối cùng được Cục Quản lý Sản phẩm Trị liệu báo cáo là vào tháng 12 năm 2021. Vào thời điểm đó, tỷ lệ TTS được ước tính là: 1
– 2 trên 100.000 người được tiêm chủng AstraZeneca từ 60 tuổi trở lên.
Sau đó thì khoảng 2 đến 3 trên 100.000 người được tiêm chủng AstraZeneca dưới 60 tuổi.
Một loạt mức độ nghiêm trọng của bệnh tật đã được báo cáo ở Úc. Một số trường hợp tương đối nhẹ, một số có tỷ lệ mắc bệnh đáng kể và một số gây tử vong.
Tỷ lệ tử vong trong ca bệnh nói chung ở Úc thấp hơn so với báo cáo quốc tế. Điều này có thể là do tăng cường phát hiện do nhận thức ngày càng tăng, cũng như chẩn đoán và điều trị sớm.
👉 Nguy cơ TTS
Không có yếu tố rủi ro sinh học hoặc rủi ro nào khác được xác định để dự đoán ai sẽ phát triển TTS sau tiêm vaccine AstraZeneca.
Các trường hợp được báo cáo ở mọi lứa tuổi, ở cả nam và nữ.
TTS dường như nghiêm trọng hơn ở phụ nữ trẻ.
Hầu hết tất cả các trường hợp TTS được báo cáo đều xảy ra sau liều AstraZeneca đầu tiên. Nguy cơ mắc TTS thấp hơn nhiều sau liều thứ hai.
👉 Vắc xin thay thế
Những người dưới 60 tuổi được ưu tiên tiêm vắc xin thay thế cho AstraZeneca.
Một số người có bệnh nền từ trước được ưu tiên không dùng AstraZeneca cho liều đầu tiên hoặc liều thứ hai.
👉 Lời khuyên dành cho chuyên gia sức khỏe
▪️Điều trị bằng heparin và vắc xin AstraZeneca.
Không có bằng chứng nào cho thấy việc tiếp xúc với heparin làm tăng nguy cơ phát triển TTS.
Bệnh nhân có thể được tiêm heparin sau khi tiêm vắc xin AstraZeneca và ngược lại.
Bệnh nhân nghi ngờ mắc TTS được khuyên không nên truyền heparin hoặc tiểu cầu. Những phương pháp điều trị này có thể làm diễn biến lâm sàng của TTS trở nên tồi tệ hơn.
Tiêm chủng sau biến cố huyết khối
Nếu bệnh nhân có biến cố thuyên tắc huyết khối, như đối với bất kỳ bệnh cấp tính nào, các nhà cung cấp dịch vụ được khuyên nên trì hoãn tiêm chủng cho đến khi bệnh nhân khỏe mạnh về mặt lâm sàng.
Các nhà cung cấp được khuyên nên dành khoảng thời gian ít nhất 1 tuần trước khi tiêm vắc xin AstraZeneca để có thời gian ổn định liệu pháp chống đông máu.
👉 Những người phát triển huyết khối tĩnh mạch não xoang hang (CVST) hoặc HIT sau liều vắc xin AstraZeneca đầu tiên
Nếu bệnh nhân bị huyết khối xoang tĩnh mạch não (CVST) hoặc giảm tiểu cầu do heparin (HIT) sau liều AstraZeneca đầu tiên, các nhà cung cấp được khuyên không nên dùng liều thứ hai.
ATAGI ưu tiên sử dụng vắc xin thay thế làm liều thứ hai cho những bệnh nhân phát triển CVST hoặc HIT sau liều AstraZeneca đầu tiên.
Chẩn đoán TTS là một thách thức ở những bệnh nhân phát triển HIT, vì họ có thể có nồng độ kháng thể kháng yếu tố tiểu cầu 4 (kháng PF4) tăng cao. Anti-PF4 cũng là một dấu hiệu chẩn đoán TTS.
👉 Hành động được đề xuất trước đây
Nếu bệnh nhân có bất kỳ triệu chứng nào của TTS sau khi tiêm chủng, các nhà cung cấp được khuyến khích điều tra TTS. Điều tra ban đầu có thể xảy ra ở cơ sở chăm sóc ban đầu trong một số trường hợp. ATAGI khuyến nghị các trường hợp nghi ngờ mắc bệnh TTS nên được chuyển đến bệnh viện để điều tra thêm và tư vấn chuyên môn, bao gồm cả bác sĩ huyết học. Các nhà cung cấp vaccine AstraZeneca được khuyên nên chuyển những bệnh nhân không khỏe mạnh đến khoa cấp cứu.
Việc phát hiện và quản lý sớm các ca bệnh, bao gồm cả việc chuyển đến bệnh viện, có thể ngăn ngừa các biến chứng nghiêm trọng phát triển.
👉 Các cuộc điều tra ban đầu có thể được thực hiện ở cơ sở chăm sóc ban đầu nếu:
▪️Bệnh nhân không bị bệnh nặng, và
kiểm tra xét nghiệm xem xét kết quả trong vòng 6 giờ.
👉 Các nhà cung cấp được khuyên nên chuyển ngay bệnh nhân có khả năng mắc TTS đến khoa cấp cứu nếu:
▪️Bệnh nhân thực sự không khỏe (ví dụ, suy giảm thần kinh cấp tính, đau bụng dữ dội, chảy máu nghiêm trọng hoặc bất kỳ triệu chứng hoặc dấu hiệu liên quan nào khác)
▪️ Xét nghiệm máu không thể được thực hiện và xem xét trong vòng 6 giờ.
▪️ Bệnh nhân bị giảm tiểu cầu (tiểu cầu <150 x 109/L) và/hoặc D-dimer ≥5 x giới hạn trên của mức bình thường.
▪️ATAGI đã biên soạn hướng dẫn dành cho các chuyên gia y tế chăm sóc sức khỏe ban đầu. Hướng dẫn này hiện đã được lưu trữ vì vắc xin không còn có sẵn ở Úc.
👉 Hướng dẫn về việc xác định và quản lý TTS có sẵn từ Hiệp hội Huyết khối và cầm máu Úc và New Zealand.
Tuyên bố tư vấn cho các nhà huyết học
Mẫu đơn xin xét nghiệm máu
Hướng dẫn VITT đa ngành.
Các tác dụng phụ liên quan đến vắc xin ngừa COVID-19 phải được báo cáo cho cơ quan y tế quốc gia hoặc lãnh thổ liên quan hoặc Cơ quan Quản lý Sản phẩm Trị liệu (TGA).
👉 Các bài thuyết trình có thể có của TTS
▪️Vị trí huyết khối trong các trường hợp được báo cáo là bất thường, đa dạng và thường là tĩnh mạch.
👉 Các biểu hiện huyết khối trong TTS bao gồm:
▪️Huyết khối tĩnh mạch não xoang hang (CVST)
▪️Huyết khối trong tuần hoàn nội tạng (bụng)
▪️Thuyên tắc phổi (PE)
▪️Huyết khối tĩnh mạch sâu (DVT)
▪️Huyết khối động mạch.
👉 Ở Úc, TTS được biểu hiện phổ biến hơn dưới dạng DVT và PE hơn là CVST hoặc huyết khối nội tạng.
▪️Bệnh nhân có thể ít xuất hiện ban đầu với các dấu hiệu hoặc triệu chứng giảm tiểu cầu.
👉 Liên quan đến các dấu hiệu hoặc triệu chứng bao gồm:
▪️Nhức đầu kéo dài hơn 48 giờ sau khi tiêm chủng, hoặc xuất hiện muộn hơn 48 giờ sau khi tiêm chủng, trong đó thuốc giảm đau đơn giản ban đầu có thể làm giảm nhức đầu nhưng vẫn dai dẳng, có thể nặng hơn khi nằm hoặc có thể kèm theo buồn nôn và nôn.
▪️Các dấu hiệu và triệu chứng của tăng áp lực nội sọ hoặc các dấu hiệu thần kinh khu trú hoặc động kinh.
▪️Dấu hiệu hoặc triệu chứng gợi ý huyết khối ở các vị trí giải phẫu khác (ví dụ, đau bụng gợi ý huyết khối trong tuần hoàn nội tạng, hoặc đau ngực gợi ý tắc mạch phổi)
▪️Các dấu hiệu gợi ý giảm tiểu cầu có ý nghĩa lâm sàng, chẳng hạn như ban xuất huyết hoặc chảy máu, hoặc bầm tím không ở chỗ tiêm vắc xin mà không thể giải thích được.
👉 Đánh giá và quản lý TTS sau khi chuyển đến khoa cấp cứu
Các xét nghiệm hình ảnh được yêu cầu phụ thuộc vào vị trí nghi ngờ huyết khối trên lâm sàng.
Các nghiên cứu sâu hơn về huyết học được khuyên nên sắp xếp với sự tư vấn của bác sĩ huyết học. Điều này bao gồm xét nghiệm ELISA để tìm kháng thể kháng PF4. Nếu ELISA dương tính, các nhà cung cấp nên sắp xếp thêm các xét nghiệm kháng thể chức năng.
Các nhà cung cấp đã được thông báo rằng những bệnh nhân nghi ngờ mắc TTS không nên được truyền heparin hoặc tiểu cầu. Những phương pháp điều trị này có thể làm cho diễn biến lâm sàng trở nên tồi tệ hơn.
Nếu TTS được xác nhận, xử lý bằng thuốc chống đông máu không chứa heparin và/hoặc globulin miễn dịch tiêm tĩnh mạch.
👉 Để biết thêm thông tin, xem:
Hướng dẫn của Trường Cao đẳng Y tế Cấp cứu AÁutralasian
Hướng dẫn của Hiệp hội Huyết khối và cầm máu Úc và New Zealand.
Phương pháp chăm sóc ban đầu đối với TTS sau khi tiêm vắc xin Vaxzevria (AstraZeneca).
👉 Sai lầm do kỹ thuật tiêm
Một số báo cáo khoa học đã đề xuất rằng việc vô tình tiêm vắc xin COVID-19 vào mạch máu có thể là nguyên nhân góp phần gây ra các tác dụng phụ nghiêm trọng sau khi tiêm chủng, chẳng hạn như huyết khối với hội chứng giảm tiểu cầu (TTS) và viêm cơ tim.
ATAGI đã xem xét các bằng chứng sẵn có và cho rằng kỹ thuật tiêm rất khó có thể là nguyên nhân gây ra các tác dụng phụ này vì một số lý do:
Phần lớn các trường hợp TTS xảy ra sau liều đầu tiên của vắc xin vectơ vi rút (AstraZeneca). Phần lớn các trường hợp viêm cơ tim xảy ra sau liều thứ hai của vắc xin mRNA như Pfizer hoặc Moderna. Nếu tiêm vào mạch máu đóng vai trò quan trọng thì sẽ không có sự phân bố khác biệt về số ca bệnh theo liều vắc xin.
Khó có thể tiêm trực tiếp vào mạch máu ở những vị trí tiêm được khuyến nghị.
TTS thường xảy ra vài ngày hoặc thậm chí vài tuần sau khi tiêm chủng, điều này không phù hợp với lý thuyết đề xuất về tổn thương mạch máu trực tiếp xảy ra sớm trên mô hình động vật.
Dựa trên việc xem xét các bằng chứng sẵn có, ATAGI không khuyến cáo thường xuyên hút (rút lại) kim trước khi tiêm. Cách làm này đã bị từ chối cách đây vài thập kỷ do một số nhược điểm bao gồm kéo dài thủ thuật, có thể gây đau và tăng nguy cơ ngắt kết nối kim-ống tiêm.
Thông tin thêm về cách sử dụng vắc xin có trong Sổ tay Tiêm chủng của Australia.
Nguồn tham khảo:
Therapeutic Goods Administration (TGA). COVID-19 vaccines weekly safety report: 27 January 2022. Australian Government Department of Health; 2022. (Accessed 9 March 2023).